سیب زمینی
مقدمه
سیب زمینی (Solanum tuberosom) گیاهی یک ساله از خانواده شب بو(Solanaceae) که برای تولید غده های نشاسته ای کشت می شود. سیب زمینی یک محصول مهم و ضروری در اروپا است جایی که تولید سرانه سیب زمینی هنوز بالاترین میزان را در جهان دارد. اهمیت سیب زمینی به عنوان یک منبع غذایی و مواد تشکیل دهنده آشپزی در مناطق مختلف، متفاوت و در حال تغییر است. سیب زمینی اغلب به صورت پخته، پوره استفاده می شود. سیب زمینی را آسیاب می کنند و از آرد آن در پخت و پز و به عنوان قوام دهنده در سس ها استفاده می شود. سیب زمینی دارای ویتامین C، پروتئن تیامین و نیاسین است. سیب زمینی پس از ذرت، گندم و برنج چهارمین محصول غذایی بزرگ جهان است.
تاریخچه
سیب زمینی در نیمه دوم قرن شانزدهم توسط اسپانیایی ها از قاره آمریکا به اروپا وارد شد. گونه های وحشی سیب زمینی را می توان از جنوب ایالات متحده تا جنوب شیلی یافت. در ابتدا عقاید بر این بود که سیب زمینی توسط بومیان آمریکایی به طور مستقل در چندین مکان اهلی شده است. اما بعدا مطالعات ژنتیکی ثابت کرد که منشا اصلی سیب زمینی منطقه جنوب پرو و شمال غرب بولیوی است. سیب زمینی تقریبا 10000-7000 سال پیش در این مناطق اهلی شده است. امروزه سیب زمینی به عنوان یکی از غذاهای اصلی در بسیاری از نقاط جهان و بخش جدایی ناپذیر از بسیاری از منابع غذایی جهان است.
گیاه شناسی
سیب زمینی گیاهی علفی و یک ساله است که تا ارتفاع 100 سانتیمتر رشد می کند. ساقه ها تقریبا متغییر هستند، بدون پرز تا پرزدار، ممکن است سبز بنفش یا سبز و بنفش خالدار باشد.
ريشه
سیب زمینی با هر دو روش تکثیر غده و بذر سیستم ریشه ای افشان و نابجا دارد. ریشه ها معمولا عمق زیادی ندارند و با توجه به بافت خاک معمولا تا عمق 60 سانتیمتری خاک نفوذ می کنند و 90 درصد فعالیت جذبی ریشه ها در این عمق صورت می گیرد. به همین دلیل سیب زمینی جزء گیاهان با ریشه های سطحی دسته بندی می شود.
ساقه
یکی از مشخصات بارز سیب زمینی این است که استولون (ساقه زیر زمینی) در زیر خاک و در سطح خاک ساقه تولید می کند.
ساقه های هوایی که از جوانه های موجود روی غده به وجود می آیند و از هر غده یک یا چند ساقه هوایی به وجود می آید. گیاهانی که از بذر به وجود می آیند فقط یک ساقه تولید می کنند. ساقه های هوایی سبز رنگ و دارای سطح مقطع 3 گوش هستند.
ساقه های زیر زمینی (استولون ها) شاخه های زیر زمینی ساقه هستند که از طوقه به وجود می آیند و در زیر سطح زمین به صورت افقی رشد می کنند و از ریشه متمایز هستند. تعداد و طول استولون ها به تراکم خاک و شرایط محیطی بستگی دارد. طول استولون ها معمولا کمتر از 15 سانتیمتر بوده و به رنگ سفید یا شیری هستند.
برگ
برگها مرکب، بیضی شکل، نوک تیز، بدون غلاف و سبز رنگ هستند. هر برگ 20 تا 30 سانتیمتر طول دارد و از یک برگچه انتهایی و 3 یا 4 جفت برگچه بزرگ تخم مرغی شکل تشکیل شده اند. رنگ سطح محوری برگ سبز روشن و بافت سطح برگ بسته به تراکم پرزها زبر است.
دمبرگ ها در اندازه متوسط، سبز تیره و مانند ساقه ممکن است دارای پرز یا بدون پرز باشند.
غده ها
با رشد گیاه سیب زمینی، برگها نشاسته تولید می کنند. نشاسته به انتهای ساقه های زیر زمینی ( استولون ها) منتقل می شود. انتهای ساقه ها متورم شده و اندام های ذخیره ای یا همان غده ها نزدیک به سطح خاک به وجود می آیند. پتانسیل تولید غده برای استولون ها در هر بوته به 20 عدد می رسد. تعداد غده هایی که به مرحله بلوغ می رسند به رطوبت و مواد مغذی موجود در خاک بستگی دارد. غده ها ممکن است از نظر شکل و اندازه متفاوت باشند و به طور معمول هر کدام تا 300 گرم وزن داشته باشد. رنگ پوست غده ها از سفید مایل به قهوه ای تا بنفش تیره متغییر است. رنگ گوشت نشاسته ای به طور معمول از سفید تا زرد متغییر است و ممکن است بنفش نیز باشد.
غده ها به عنوان یک منبع ذخیره مواد غذایی عمل می کنند که به گیاه اجازه می دهند در سرما زنده بماند و بعدا دوباره رشد و تولید مثل کند. هر غده 10-2 جوانه ( چشم) دارد. که به صورت مارپیچی در اطراف سطح سیب زمینی قرار گرفته اند. در شرایط مناسب چشم ها جوانه زده و کلون های گیاه مادر را تشکیل می دهند و به پرورش دهندگان این امکان را می دهند تا ویژگی های مورد نظر خود را به صورت رویشی تکثیر کنند.
گل
سیب زمینی دارای گل آذین انتهایی متشکل از 30-1 عدد گل است.گلدهی از شاخه های نزدیک به پایه گیاه شروع می شود و به سمت بالا ادامه می یابد. گل ها دارای 5 گلبرگ، یک مادگی و یک بساک هستند. گل ها به رنگ های سفید، صورتی، قرمز، آبی و بنفش با پرچم های زرد هستند. هر گل معمولا به مدت 2 تا 4 روز باز می ماند و کلاله آن به مدت 2 روز پذیرای دانه گرده است. لقاح معمولا 36 ساعت پس از گرده افشانی انجام می شود. بذرها برای توسعه و تکامل حداقل به 6 هفته زمان نیاز دارند.
درجه گلدهی و مدت زمان گلدهی تا حد زیادی تحت تاثیر رقم است. شرایط محیطی که روی گلدهی تاثیر دارند شامل شدت نور، کیفیت و مدت (طول روز) دما، تامین آب و مواد غذایی موجود در خاک است.
میوه
پس از گلدهی، گیاهان سیب زمینی، میوه های کروی تا تخم مرغی شکل، سبز با لکه ها یا نوارهای سفید یا بنفش شبیه به گوجه گیلاسی سبز تولید می کنند که حاوی تعدادی دانه هستند. رنگ دانه ها وقتی تازه هستند سفید تا سبز و وقتی خشک می شوند مایل به قهوه ای هستند. میوه ها مانند سایر قسمت های سیب زمینی بجز غده ها حاوی آلکالوئید سمی سولانین هستند. بنابراین برای مصرف خوراکی مناسب نیستند.
نحوه رویش سیب زمینی
سیب زمینی از یک سیب زمینی کامل یا یک تکه سیب زمینی برش خورده که دارای تعدادی چشم (جوانه خفته) به روی سطح خود است، رشد می کند. هنگامی که شرایط مناسب باشد این چشم ها جوانه زده و به گیاهان مستقل تبدیل می شوند. غده کوچک یا قطعه بریده شده، جوانه ها یا گیاهان جوان از منبع نشاسته ذخیره شده خود تغذیه می کنند.
مراحل رشدی سیب زمینی
توسعه جوانه ها
پس از کاشت سیب زمینی چشم های آن جوانه زده، رشد کرده و از خاک خارج می شوند. جوانه ها و ساقه ها 2 تا 6 هفته پس از کاشت بسته به شرایط آب و هوایی از زمین خارج می شوند. یک ساقه اصلی و اولین برگها شروع به رشد می کنند. سیستم ریشه به سرعت رشد کرده و با مصرف نشاسته موجود در قطعه سیب زمینی شروع به جذب مواد مغذی می کند.
رشد رویشی و فتوسنتز
برگها در یک دوره 4 تا 5 هفته ای رشد زیادی می کنند. با استفاده از نور خورشید، فتوسنتز در برگها و ساقه ها آغاز می شود. انرژی اضافی با رشد استولون ها (ساقه های زیر زمینی یا غده ها) به سمت پایین هدایت می شود. این غده ها در بالای غده اصلی رشد می کنند. ساقه های زیر زمینی سیب زمینی یا استولون ها (چیزی که ما آن را سیب زمینی می نامیم) مواد مغذی را ذخیره می کنند. به زودی رشد ساقه اصلی گیاه متوقف و جوانه های گل تولید می شوند.
مرحله اول و دوم بسته به تاریخ کاشت، دمای خاک، عوامل محیطی، سن فیزیولوژیکی غده ها و ویژگی های خاص ارقام 30 تا 70 روز طول می کشد.
رشد غده ها
انتهای استولون ها متورم شده و غده ها در انتهای استولون ها تشکیل شده و رشد می کنند. در روی زمین گلها روی شاخه ها ظاهر می شوند. معمولا استولون ها قبل از گلدهی متورم می شوند. رشد غده ها 5 تا 6 هفته پس از خروج جوانه ها از خاک آغاز می شود. هنگامی که یک گیاه سیب زمینی گل می دهد نشانه این است که فرایند ذخیره مواد مغذی و رشد غده در زیر زمین آغاز شده است. توجه داشته باشید که برخی از ارقام سیب زمینی تولید گل نمی کنند.
این مرحله حدود دو هفته طول می کشد.
سایز گیری غده ها
غده ها بزرگ می شوند. قندها و نشاسته در غده های تازه تشکیل شده جمع می شوند. رطوبت و دمای بهینه خاک و همچنین در دسترس بودن مواد غذایی خاک در این مدت برای بهترین عملکرد بسیار مهم است.
این مرحله، طولانی ترین مرحله است و بسته به شرایط آب و هوایی، رقم، تاریخ کاشت، سایز گیری غده ها تا 3 ماه طول می کشد.
رسیدگی
با ذخیره نشاسته و قند، غده ها در زیر زمین بزرگ می شوند و به اندازه کامل می رسند. لایه بیرونی (پوست) سیب زمینی سفت تر و سخت تر است و رطوبت درونی سیب زمینی را حفظ می کند. با سفت شدن پوست غده ها، برگها و ساقه های بالایی زمین شروع به خشک شدن می کنند. هنگامی که قسمت های هوایی زرد و خشک شد، فتوسنتز بتدریج کاهش می یابد و سرعت رشد غده ها کند شده و غده ها آماده برداشت هستند. بر اساس واریته ها برداشت 26-10 هفته یا بیشتر پس از کاشت شروع می شود.
آماده سازی بستر کاشت
از آنجا که سیب زمینی نسبت به سایر گیاهان سیستم ریشه ای ضعیفی دارد تهیه بستر کشت آن باید به خوبی انجام شود و خاک نرم و عاری از کلوخه و سنگ شود. در صورتی که آماده سازی به خوبی انجام نشود و ریشه در مسیر رشد به لایه های سخت و نفوذ ناپذیر برخورد کند، نمی تواند رشد کند. در نتیجه در جذب آب و مواد غذایی محدودیت ایجاد می شود و عملکرد محصول کاهش می یابد.
چند ماه قبل از کاشت سیب زمینی، زمین را شخم اولیه عمیق زده و به ازای هر هکتار 20-10 تن کود دامی کمپوست شده را به آن اضافه کنید و با شخم آن را با خاک مخلوط کنید. این کار باعث از بین رفتن علف های هرز شده و همچنین باعث می شود مواد آلی که به خاک اضافه شده تجزیه شوند.
تهیه بستر سیب زمینی باید زمانی انجام شود که رطوبت خاک در حد مطلوب (گاورو) باشد تا میزان کلوخه هایی که هنگام شخم تشکیل می شوند به حد اقل برسند. زمین را با عمق 45 سانیمتر شخم بزنید. این عمق شخم اطمینان حاصل می کند که سیب زمینی ها فضای کافی برای رشد دارند. همچنین زهکشی زمین را بهبود می بخشد و ریشه های علفهای هرز را از زمین خارج می کند. برای کاشت سیب زمینی از روش جوی و پشته و ادواتی مانند گاو آهن برگردان دار، دیسک ها و سیکلوتیلر و … استفاده می شود.
شرایط اقلیمی
دما
رشد و کیفیت سیب زمینی تحت تاثیر عوامل محیطی مانند دما، نور، رطوبت، نوع خاک و مواد مغذی است. سیب زمینی محصول فصل خنک است و سرعت رشد جوانه ها از قطعات بذری به دمای خاک بستگی دارد. جوانه ها در دمای 9-8 درجه سانتیگراد شروع به رشد می کنند و در دمای 18 درجه سانتیگراد رشد آنها به حد اکثر می رسد. دمای بهینه خاک برای رشد غده ها 19-16 درجه سانتیگراد است و در دمای بالای 30 درجه سانتیگراد رشد غده ها متوقف می شود. دمای مطلوب هوا در روز برای سیب زمینی حدود 21 درجه سانتیگراد است. دمای خنک هوا در شب برای تجمع کربوهیدراتها و ماده خشک در غده ها مهم است. در دمای پایین تنفس کند شده و ذخیره سازی نشاسته در غده ها صورت می گیرد.
نور
سیب زمینی گیاهی نور دوست است و روزانه باید حد اقل 6 ساعت نور دریافت کند.
خاک
خاک های لومی- رسی و لومی- شنی با زهکشی خوب و PH بین 6 تا 7 بهترین خاکها برای سیب زمینی هستند. سیب زمینی به خاک عمیق و حاصلخیز نیاز دارد. از آنجا که سیب زمینی یک محصول ریشه ای یا زیر زمینی است و تمام عملکرد در زیر خاک اتفاق می افتد، بنابراین خاک باید تا حد امکان سبک باشد تا امکان انبساط و رشد غده های سیب زمینی را فراهم کند.
آب
زمین را به طور یکنواخت مرطوب نگه دارید، اما نه خیس و قبل از خشک شدن آبیاری کنید. نوسانات رطوبت خاک منجر به ترک خوردگی غده های سیب زمینی می شود. آبیاری و رطوبت زیاد باعث شسته شدن عناصر غذایی، کاهش درصد ماده خشک در غده ها و توسعه بیماریها می شود. برای محافظت از غده ها در برابر نور خورشید، حفظ رطوبت خاک، جلوگیری از گرم شدن بیش از حد خاک و جلوگیری از رشد آفات و علفهای هرز از مالچ استفاده کنید.
تاریخ کاشت
در مناطق نیمه گرمسیر در اواخر پاییز تا اواسط زمستان و در مناطق سردسیر اوایل بهار با مساعد شدن شرایط آب و هوایی کشت سیب زمینی انجام می شود. در دزفول و اندیمشک کاشت سیب زمینی آخر فصل پاییز انجام می شود.
کاشت
سیب زمینی را از غده بذری پرورش می دهند. یک سیب زمینی بذری حداقل باید یک چشم برای جوانه زدن داشته باشد. چشم یک جوانه یا یک نقطه فرورفته است که جوانه ها در آن رشد می کنند. جوانه ها ساقه ها و برگها را ایجاد می کنند. 3-2 هفته قبل از کاشت سیب زمینی ها را در مکانی روشن با دمای 21-18 درجه سانتیگراد قرار دهید تا جوانه زدن را تسریع کنید. 2 روز قبل از کاشت، غده های بذری سیب زمینی را با یک چاقوی تیز تکه تکه کنید (هر قطعه حد اقل باید 2-3 چشم داشته باشد) و در مکانی گرم نگهداری کنید.
غده را در عمق 10-5 سانتیمتر قرار دهید و روی آن را با خاک بپوشانید. قطعات برش خورده را طوری در خاک قرار دهید که قسمت برش خورده به سمت پایین باشد. فاصله کاشت روی ردیف ها 45-30 و فاصله ردیفها 90-75 سانتیمتر در نظر گرفته شود. (در خوزستان فاصله بین غده ها روی ردیف و فاصله ردیف ها را کمتر در نظر می گیرند)
سیب زمینی را در خاکهای غنی از کود دامی کمپوست شده بکارید. هنگامی که ارتفاع بوته سیب زمینی به 30 سانتیمتر رسید در اطراف ساقه خاک را به صورت تپه ای قرار دهید (خاک دهی بوته) به طوریکه فقط 5 سانتیمتر از ساقه در معرض دید باشد. این کار باعث جلوگیری از آفتاب سوختگی و سبز ماندن غده ها می شود. سیب زمینی را در آفتاب کامل بکارید و خاک آن را مرطوب نگه دارید. پس از یک ماه تغذیه را شروع کنید.
تغذیه
مدیریت تغذیه سیب زمینی راهی آسان برای بهبود سودآوری محصول سیب زمینی است. درست مانند هر محصول دیگری، سیب زمینی نیز به تغذیه متعادل نیاز دارد و اگر مواد مغذی برای گیاه محدود یا در دسترس نباشد، رشد کند شده و در نتیجه عملکرد و کیفیت کاهش می یابد.
عناصر پر مصرف در سیب زمینی
نیتروژن عنصر اصلی در گیاهان است و باعث افزایش رشد ریشه و برگ می شود. گیاهان برای سنتز آنزیم ها، پروتیین ها، لیپیدها، اسیدهای آمینه ( اجزای سازنده پروتئین ها) و کلروفیل به نیتروژن نیاز دارند. سیب زمینی در مراحل توسعه جوانه ها، رشد رویشی و رشد غده ها به نیتروژن بیشتری نیاز دارد. در سیب زمینی هرچه رشد رویشی بهتر باشد، استولون های بیشتر و قوی تری تولید می شود و این امر باعث تولید غده های با کیفیت و حجیم تری می شود. کمبود نیتروژن باعث کاهش رشد رویشی، تاخیر غده بندی، کاهش وزن غده ها و کاهش عملکرد می شود.
فسفر نقش ساختاری داشته و از ابتدای رشد تا بلوغ گیاه در فرایندهای گیاهی شرکت دارد. این فرایندها شامل: تنفس، فتوسنتز، تحریک رشد ریشه، افزایش استحکام ریشه و ساقه، افزایش مقاومت در مقابل عوامل بیماری زا و افزایش کیفیت محصول و … است. فسفر رشد ریشه و غده زایی را تحریک می کند. بنابراین سیب زمینی در مرحله غده زایی به مقدار قابل توجهی فسفر نیاز دارد. فسفر باعث کاهش حساسیت غده ها به آسیب های فیزیکی، افزایش مقدار نشاسته، بهبود مزه سیب زمینی و … می شود.
پتاسیم در تمام مراحل رشد گیاه ضروری است. سیب زمینی برای دستیابی به عملکرد و کیفیت ایده آل به مقدار زیادی پتاسیم نیاز دارد و در طول فصل رشد از مقدار زیادی پتاسیم استفاده می کند. پتاسیم نقش کلیدی در روابط آبی و سلامت کلی گیاه دارد. پتاسیم برای انتقال مواد مغذی و حرکت کربوهیدرات ها از برگها به غده ها و تبدیل قندها به نشاسته ضروری است. کمبود پتاسیم برعملکرد، اندازه و کیفیت غده ها تاثیر منفی گذاشته و مقاومت گیاه را در مقابل تنش های بیولوژی (آفات و بیماری ها) و شرایط آب و هوایی (سرما و خشکی) کاهش می دهد.
گوگرد عنصری ضروری برای تمام مراحل رشد گیاهان است. حضور گوگرد مانع از بروز بیماریهای باکتریایی همچنین مانع از بیماری اسکب سیب زمینی می شود.
کلسیم یک ماده مغذی حیاتی برای تولید سیب زمینی های با کیفیت بالا است. کلسیم برای نگهداری دیواره سلولی، رشد برگها و کیفیت غده های سیب زمینی ضروری است. حرکت کلسیم در گیاه توسط سیستم آوند چوبی انجام می شود، به این معنی که کلسیم فقط می تواند به سمت بالا حرکت کند و انتقال کلسیم از برگها به غده ها برای گیاه امکان پذیر نیست. سطح کلسیم غده را فقط می توان با جذب خاکی افزایش داد. حلالیت کلید جذب کلسیم است. سیب زمینی تنها زمانی می تواند از کلسیم استفاده کند که به شکل محلول در آب باشد. نیترات کلسیم محلول ترین شکل کلسیم و تنها کود کلسیمی کاملاً در دسترس است.
عناصر کم مصرف در مقادیر کم مورد نیاز هستند. اما در عملکرد محصول نقش بسیار حیاتی دارند.
منیزیم
آهن یک ماده مغذی ضروری برای رشد و توسعه گیاهان است. آهن برای بسیاری از آنزیم ها به عنوان یک کوفاکتور عمل می کند و در زنجیره تنفسی، سنتز DNA و فتوسنتز نقش دارد.
روی نقش کلیدی در تولید کلروفیل، متابولیسم کربوهیدرات ها و افزایش طول ساقه دارد. سیب زمینی هایی که در خاک های شنی با محتوی مواد آلی کم کشت می شوند ممکن است علائم کمبود روی را نشان دهند.
بور باعث جذب بهتر کلسیم در سیب زمینی می شود.
مس از جمله عناصری است که به مقدار زیادی در خاک وجود دارد و گیاهان در طول دوره رشد کمتر دچار کمبود این عنصر می شوند.
منگنز نقش مهمی در تولید نشاسته در سیب زمینی دارد.
| مرحله | نوع کود |
|
پایه |
کود مرغی 3-5 تن در هکتار
کود کامل 300-200 کیلوگرم در هکتار یا سولفات آمونیوم 100-150 کیلوگرم در هکتار سولفات پتاسیم 250-200 کیلوگرم در هکتار سوپر فسفات ساده یا تریپل 100-150 کیلوگرم در هکتار گوگرد 300-200 کیلوگرم در هکتار سولفات منگنز 25 کیلوگرم در هکتار بذر مال روی 2 لیتر هیومیک اسید 1 کیلو گرم در هکتار
|
| سرک اول (زمانیکه سیب زمینی 10-15 سانتیمتر رشد کرده- قبل از فارو زدن) | اوره 150-100 کیلوگرم در هکتار
NPK 12.12.36 10 کیلوگرم |
| سرک دوم
(یک ماه بعد از سرک اول) |
اوره 100 کیلوگرم در هکتار
سلوپتاس 15 کیلوگرم |
آفات سیب زمینی
سوسک کلرادو (سوسک برگخوار سیب زمینی) Leptinotarsa decemlineata
این حشره یکی از 15 آفت مهم گیاهی جهان است. مراحل مختلف لاروی و حشره بالغ آن از برگهای سیب زمینی تغذیه می کنند. در بین حشرات برگخوار سیب زمینی هیچ کدام به اندازه سوسک کلرادو توان برگخواری ندارد. خسارت این حشره به گونه ای است که می تواند در مدت کوتاهی تمام بوته های سیب زمینی را نابود کند. عمده خسارت این آفت به وسیله لاروها و بیشترین میزان تغذیه و خسارت به وسیله لاروهای سن چهارم ایجاد می شود. در اثر تغذیه این آفت از بوته های مسن، فقط ساقه باقی می ماند. میزان خسارت وارده به سیب زمینی در اثر تغذیه این آفت به تراکم جمعیت حشره بستگی دارد.
روش های کنترل
استفاده از واریته های زودرس
رعایت تناوب زراعی
استفاده از ارقام مقاوم
جمع آوری و انهدام حشرات کامل و دستجات تخم در آغاز فصل زراعی
استفاده از گیاهان تله مثل خود سیب زمینی: کاشت چند ردیف سیب زمینی قبل از موعد در حاشیه مزارع باعث می شود حشرات بالغ برای رفع نیازهای تغذیه ای خود روی این بوته ها متمرکز می شوند. با از بین بردن آنها می توان جمعیت آفت را به شدت کاهش داد.
کنترل بیولوژیک با استفاده از قارچ بیماریزای Beauveria bassiana ، کنه انگل Linobia sp، عنکبوت پادراز Phalangium sp، سن شکارگر Rhinocoris punctiventris و بالتوری سبز.
کنترل شیمیایی با استفاده از آندوسولفان، فوزالن، لاروین، دانیتول و تیاکلوپرید
بید سیب زمینی Phthorimaea solanella
بید سیب زمینی یکی از بارزترین آفات سیب زمینی در اکثر مناطق کشت این گیاه به ویژه در مناطق گرم دنیا است. لاروهای این آفت برگ، دمبرگ و ساقه را مورد حمله قرار داره و سبب خشک شدن برگها و ساقه می شود. پس از تشکیل و رشد غده ها لاروها به غده ها حمله کرده، وارد غده ها شده، از محتویات غده ها تغذیه کرده و دالانی در آن ایجاد می کنند که انباشته از فضولات لارو است و از این طریق به محصول خسارت وارد می کنند. غده های آلوده به دلیل ورود عوامل بیماری زا پوسیده و فاسد می شوند و از این طریق خسارت ثانویه وارد می کنند.
روش های کنترل
کاشت و برداشت زود هنگام
استفاده از غده های سالم و بدون آلودگی
شخم عمیق و از بین بردن غده های آلوده
از بین بردن بقایای گیاهی
استفاده از تله های نوری و فرمونی
کنترل بیولوژیک با استفاده از زنبورهای پارازیتویید تخم و لارو Chelonus blackburni و C. kellieae
کنترل میکروبی با استفاده از Bacillus thuringiensis
کنترل شیمیایی با استفاده از آفت کش پیرترین و دورسبان
زنجرک سیب زمینی Empoasca fabae
پوره ها و حشرات کامل خرطوم خود را وارد نسوج برگ کرده و از شیره گیاهی تغذیه می کنند و باعث پیچ خوردن برگها می شوند. در طی فرایند تغذیه بزاق خود را به برگ تزریق می کنند و باعث ایجاد لکه های سفید و به دنبال آن لکه های قهوه ای سوخته در سطح برگ می شوند. بوته های خسارت دیده تضعیف شده و اعمال حیاتی گیاه مختل می شود. در تراکم بالای جمعیت آفت بوته ها خشک می شوند. همچنین زنجره ها ممکن است عامل انتقال بیماریهای ویروسی باشند که به این ترتیب خسارت ثانویه ایجاد می کنند.
روش های کنترل
کنترل علفهای هرز داخل و اطراف مزرعه
استفاده از سموم شیمیایی تیامتوکسام، ایمیداکلوپراید و متاسیتوکس
کرم مفتولی سیب زمینی Agriotis lineatus
حشرات کامل از گرده گلها تغذیه می کنند و خسارت وارد نمی کنند. در واقع خسارت اصلی مربوط به لاروها است که از غده سیب زمینی تغذیه کرده و سوراخ های کوچکی روی سطح غده سیب زمینی ایجاد می کنند و با ایجاد تونل های باریکی وارد غده شده و باعث کاهش کیفیت و بازارپسندی محصول شده و شرایط را برای ورود عوامل بیماریزا فراهم می کنند.
روش های کنترل
استفاده از تله های نوری و فرمونی برای شکار حشرات بالغ
کنترل علفهای هرز
تناوب زراعی
برداشت زود هنگام
کنترل شیمیایی با استفاده از دیازینون، کلرپیریفوس، تیامتوکسام و لیندین
کرم برگخوار سیب زمینی Spodoptera exigua
یکی از آفات مهم سیب زمینی است. لاروها در سنین پایین به صورت دسته جمعی ازسطح زیرین برگ تغذیه می کنند و سوراخ های نامنظمی روی برگها ایجاد کرده و برگها مشبک می شوند. در سنین بالاتر که لاروها به غذای بیشتری نیاز دارند، در صورتی که تراکم جمعیت آفت بالا باشد کل برگ حتی رگبرگ را خورده و بوته ها را از بین می برند.
روش های کنترل
استفاده از تله های فرمونی
کنترل علف های هرز
کنترل بیولوژیک با استفاده از سن شکارگر تخم Orius spp و قارچ بیماریزای Beauveria bassiana
بیماریهای سیب زمینی
بادزدگی یا بلایت دیررس سیب زمینی Late Blight of potato
عامل بیماری قارچ Phytophthora infestans
بلایت دیررس یا بادزدگی مهمترین بیماری سیب زمینی است که در صورت عدم اتخاذ اقدامات کنترلی مناسب می تواند در مدت کوتاهی منجر به از بین رفتن محصول شود. تلفات در عملکرد سیب زمینی می تواند تا 80٪ در سال های همه گیر افزایش یابد.
علائم بیماری شامل ظهور لکه های قهوه ای و سپس سیاه روی سطح برگها و ساقه های سیب زمینی است. این لکه ها اغلب نزدیک نوک یا لبه ها، جایی که آب یا شبنم جمع می شود بوجود می آیند. در شرایط مرطوب لکه های سفید و پودری روی سطح زیرین برگها تشکیل می شوند که ممکن است به سرعت گسترش یافته و کل گیاه را از بین ببرند. علائم بیماری همچنین می تواند از گره ها شروع شود و به سمت بالا و پایین ساقه گسترش یابد. علائم روی غده ها به صورت لکه های خاکستری تیره ای که در زیر پوست به رنگ قهوه ای مایل به قرمز هستند، ظاهر می شوند. این غده ها به سرعت به گلوله ای بد بو تبدیل می شوند و در اثر هجوم عوامل باکتریایی پوسیدگی نرم ثانویه ایجاد می شود. غده های به ظاهر سالم ممکن است بعدا در انبار پوسیده شوند.
مبارزه و کنترل
استفاده از ارقام مقاوم
کاشت بذر سیب زمینی تایید شده
حذف گیاهان آلوده
از کاشت سیب زمینی در زمینهایی که گوجه کشت شده و بالعکس خودداری کنید.
کاشت سیب زمینی دور از مزارع گوجه انجام شود.
کاهش مصرف کودهای ازته
استفاده از بردوفیکس برای ضدعفونی خاک و بذر
مبارزه شیمیایی طبق توصیه گیاه پزشک
اسکب سیب زمینی Common scab of potato
عامل بیماری باکتری Streptomyces scabies
اسکب یکی از بیماریهای مهم سیب زمینی است که موجب کاهش کیفیت غده و بازار پسندی محصول می شود.
عامل بیماری به ساقه، استولون و ریشه سیب زمینی حمله می کند. با این حال یک بیماری غده ای است و بیشتر غده های جوان و با رشد سریع را هدف قرار می دهد و باعث تحریک رشد بافت چوب پنبه ای و غده های آلوده می شود. علائم بیماری روی غده های آلوده به صورت لکه های قهوه ای تیره، کوچک، نا منظم ، کم عمق و گاهی برجسته ظاهر می شوند. توزیع این لکه ها می تواند از یک نقطه کوچک تا کل غده متغییر باشد. در صورت آلودگی شدید ترک های عمیق روی غده ایجاد می شود. این بیماری باعث کاهش بازار پسندی و کاهش عملکرد محصول می شود.
عامل بیماری در خاک های با PH 2/5 و بالاتر رشد کرده و خسارت زیادی وارد می کند و در PH کمتر از 2/5 به شدت سرکوب می شود.
مبارزه و کنترل
تناوب زراعی با گیاهان دانه ریز از جمله یونجه
استفاده از ارقام مقاوم
از افزودن کودهای دامی تازه یا مقادیر زیاد کمپوست به بسترهایی که قصد دارید سیب زمینی یا محصولات ریشه ای بکارید، خودداری کنید.
کاشت بذر سیب زمینی تایید شده
تنظیم PH خاک
لکه موجی سیب زمینی Erly blight Potato
عامل بیماری قارچ Alternaria solani
علائم بیماری روی ساقه، برگ و غده سیب زمینی ظاهر می شوند. علائم اولیه روی برگها به صورت لکه های سیاه یا قهوه ای کوچک هستند. در شرایط مساعد لکه ها بزرگ شده و با هاله ای زرد رنگ احاطه می شوند. لکه های با قطر بیشتر از 10 میلیمتر اغلب دارای حلقه های متحدالمرکز تیره هستند. با پیشرفت بیماری لکه ها به هم پیوسته و برگ را نابود می کنند. علائم بیماری روی ساقه به صورت لکه های تیره فرو رفته و عدسی شکل متحدالمرکز مشاهده می شوند.
عامل بیماری کمتر به غده ها حمله می کند اما در صورت آلودگی غده ها علائم به صورت نقاط فرو رفته قهوه ای تا سیاه دایره ای شکل ظاهر می شوند و بافت زیرین قسمت آلوده چوب پنبه ای و خشک می شود. در آلودگی های شدید برگها از بین رفته و عملکرد محصول کاهش می یابد.
مبارزه و کنترل
رعایت تناوب زراعی 3-2 ساله با گیاهان غیر میزبان مانند حبوبات و غلات
استفاده از ارقام مقاوم
استفاده از غده های سالم و عاری از بیماری
ضدعفونی بذرها قبل از کاشت
رعایت بهداشت زراعی
استفاده از قارچ کشهای بردوفیکس، اکسی کلرور مس و ایپریدیون کاربندازیم
پوسیدگی قهوه ای (پژمردگی باکتریایی) سیب زمینی Potato brown root
عامل بیماری باکتری Ralstonia solanacearum
پژمردگی باکتریایی یکی از عوامل مخرب و محدود کننده کشت سیب زمینی است. این بیماری در مناطق گرمسیری و معتدل، دامنه میزبانی وسیعی دارد.
در این بیماری جوانترین برگها در انتهای ساقه در گرمترین ساعات روز پژمرده می شوند. گاهی برگها پژمرده و زرد می شوند. در موارد شدید بیماری برگها درحالی که هنوز سبز هستند، به سرعت پژمرده و خشک می شوند. در ساقه های جوان سیب زمینی، آوندهای آلوده تغییر رنگ داده و مسدود می شوند. علائم بیماری داخل ساقه به صورت رگه های بلند، باریک و قهوه ای تیره مشاهده می شود. علائم بیماری در غده های آلوده به صورت حلقه های قهوه ای که ماده سفید و چسبناکی از آن تراوش می شود، نمایان می شود. غده های آلوده به این بیماری را اگر با دست فشار دهیم شیرابه سفیدی (اوز) از آنها خارج می شود.
مبارزه و کنترل
تناوب زراعی با گیاهان غیر میزبان
شخم عمیق بعد از برداشت
کاشت سیب زمینی در مزارع بدون آلودگی
زهکشی مناسب و مدیریت آبیاری
کنترل علفهای هرز
حذف بوته های آلوده
ساق سیاه سیب زمینی Blackleg Of Potato
عامل بیماری باکتری Pectobacterium atrosepticum
در اثر این بیماری بوته های آلوده سیب زمینی کوتاه و برگها زرد می شوند. برگهای بالای ساقه کوچک و از لبه ها به سمت داخل برگ خمیده می شوند. علائم بیماری روی طوقه (خط خاک) به صورت لکه های قهوه ای روشن یا سیاه ظاهر می شوند. بیماری روی ساقه به سمت بالا گسترش می یابد و باعث مسدود شدن سیستم آوندی و از بین رفتن ریشه و ساقه می شود. آلودگی از طریق استولون ها به غده ها منتقل می شود. غده های آلوده دارای ضایعات فرورفته، مدور و سیاه رنگ هستند. در غده های آلوده رنگ گوشت ابتدا کرم رنگ و با پیشرفت بیماری بافت آلوده به رنگ خاکستری مایل به سیاه در می آید.
کنترل و مبارزه
تناوب زراعی
زهکشی مناسب
ضد عفونی بذرها قبل از کاشت
استفاده از بذرهای تایید شده برای کاشت
از آبیاری بیش از حد خودداری کنید.
حذف و از بین بردن سریع گیاهان آلوده
علفهای هرز و کنترل آنها
علف هرز به گیاهانی اطلاق می شود که به طور ناخواسته در خارج از محل اصلی خود رشد کنند. مثلا اگر گندم، یونجه و… در مزرعه سیب زمینی رشد کنند به عنوان علف هرز تلقی می شوند. علفهای هرز با اشغال محیط از طریق ریشه یا از طریق هوایی باعث تنگ شدن فضا و ناحیه حیاتی گیاه شده و برای نور، آب، اکسیژن و مواد غذایی با سیب زمینی رقابت کرده و آنها را از دسترس گیاه خارج می کند.
علفهای هرز سیب زمینی به 3 گروه تقسیم می شوند:
علفهای هرز پهن برگ از جمله پیچک صحرایی، تاج خروس وحشی، تاتوره، شیر تیغک، خردل ، خرفه، هفت بند و….
علفهای هرز باریک برگ از جمله قیاق، جو موشی، ارزن وحشی و سوروف.
علفهای هرز انگل از جمله سس و گل جالیز
خسارت علفهای هرز
به دلیل پوشش گیاهی کم و سیستم ریشه ای سیب زمینی، مقادیر کافی نور، آب و مواد غذایی در اختیار علفهای هرز قرار گرفته و باعث کاهش قدرت رقابت سیب زمینی با علفهای هرز و در نتیجه کاهش رشد سیب زمینی می شود.
بعضی از علفهای هرز مثل قیاق به وسیله ریزومهای قوی خود به غده های سیب زمینی رخنه کرده و باعث خسارت به غده ها می شود.
علفهای هرز انگل مواد غذایی را به طور مستقیم از بوته سیب زمینی دریافت کرده و باعث خسارت شدید و ضعف گیاه سیب زمینی می شود.
با توجه به اینکه خسارت ناشی از علفهای هرز قابل توجه و اقتصادی است کنترل و از بین بردن آنها به روشهای مختلف ضروری می باشد. برای کنترل علفهای هرز سیب زمینی می توان به 2 روش اقدام کرد.
کنترل مکانیکی: کنترل مکانیکی به معنای حذف علفهای هرز به صورت مکانیکی و دستی است. مانند وجین کردن و کولتیواتور زدن
کنترل شیمیایی با استفاده از علفکش پاراکوات یا گراماکسون که یک علفکش عمومی است و قبل از رویش بوته های سیب زمینی استفاده شود.
علف کش سنکور مخصوص مزارع سیب زمینی است. سنکور را می توان در حین یا بعد از جوانه زدن سیب زمینی مصرف کرد. زمانی که ارتفاع بوته های سیب زمینی به 10 سانتیمتر رسید از مصرف سنکور خودداری کنید.
آنچه در استفاده از علفکش ها در زمینه های مختلف حائز اهمیت است رعایت زمان مناسب مبارزه و میزان دقیق سم می باشد. عدم انجام این کار ممکن است اثر مورد نظر را نداشته باشد.
رفرنس
سیب زمینی
https://biosafety.icar.gov.in/wp-content/uploads/2015/11/Biology_of_Solanum_tuberosum_Ca.pdf
https://www.britannica.com/plant/potato
https://en.wikipedia.org/wiki/Potato
https://en.wikipedia.org/wiki/Potato_leaf
www.researchgate.net/figure/Leaf-morphology-of-black-potatoes-from-various-sub-district-in-Yogyakarta-a-adaxial_fig4_327056848
گیاه شناسی
https://fidust.com/knowledge-base/350
http://nouri-biology-rey.blogfa.com/post/184
https://cipotato.org/potato/how-potato-grows/
تهیه زمین
https://asha-agri.com/blog/preparing-land-planting-potatoes/
https://www.topfarmer.ir/agriculture-blog/potatoes-and-choosing-a-farm-to-plant-potatoes
https://www.howtogarden.ie/soil-preparation-growing-potatoes/
کاشت و مراحل رشد
https://harvesttotable.com/how_to_grow_potatoes/
تغذیه
https://www.yara.us/crop-nutrition/potato/role-of-potassium/
https://ephytia.inra.fr/en/C/21169/Potato-Potassium-deficiency
http://www.keshtsanatj.com/fa-menu-290.html
https://agrotechexpert.com/element-management-in-potato-cultivation/
https://fidust.com/knowledge-base/430
https://ainfo.cnptia.embrapa.br/digital/bitstream/item/77188/1/12-Artigo-Peters-Ciencias-Agrarias-A2.pdf
https://brandt.co/considerations-for-zinc-applications-to-potatoes/
آفات
خانجانی، محمد.، 1388. آفات سبزی و صیفی ایران.انتشارات دانشگاه بو علی سینا
مرادی زاده اسکندری، مجتبی.، فریدون نژاد، ندا.، اکبر زاده، علی و بنایی، رسول. 1402. سیب زمینی (آفات، بیماریها، علفهای هرز و تغذیه). نشریه ترویجی 1238.مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی.
https://en.wikipedia.org/wiki/Potato_leafhopper
https://www.pestgenomics.org/species/agriotes-lineatus
https://tuprints.ulb.tu-darmstadt.de/20168/1/Dissertation_Maximilian%20Paluch.pdf
https://entnemdept.ufl.edu/creatures/veg/leaf/beet_armyworm.htm
بیماریها
مرادی زاده اسکندری، مجتبی.، فریدون نژاد، ندا.، اکبر زاده، علی و بنایی، رسول. 1402. سیب زمینی (آفات، بیماریها، علفهای هرز و تغذیه). نشریه ترویجی 1238.مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی
درویش نیا، مصطفی و دهقانی، علی. 1393. بیماریهای مهم صیفی، جالیز و سبزی در ایران. انتشارات سروا و تحقیقات آموزش کشاورزی و منبع طبیعی (تاک).
https://extension.umn.edu/disease-management/late-blight#cultural-control-3038461
https://en.wikipedia.org/wiki/Phytophthora_infestans
https://en.wikipedia.org/wiki/Phytophthora_infestans
https://www.pau.edu/potato/lb_disease.php
https://cropscience.bayer.co.uk/agronomy-id/diseases/potato-diseases/common-scab
https://www.sciencedirect.com/topics/agricultural-and-biological-sciences/common-scab
https://www.gardeners.com/how-to/potato-scab/5361.html
https://pnwhandbooks.org/plantdisease/host-disease/potato-solanum-tuberosum-early-blight
https://www.apsnet.org/edcenter/disandpath/fungalasco/pdlessons/Pages/PotatoTomato.aspx
https://www.canr.msu.edu/news/blackleg_disease_reported_in_some_michigan_potato_fields
علفهای هرز
https://damoonn.com/en/article/53/Weed-of-potato-fields-and-how-to-control-them
.
