گوجه فرنگی
مقدمه
گوجه فرنگی با نام علمی Lycopersicon esculentum گیاهی دولپه ، علفی، از تیره بادمجانیان، چند ساله که معمولا به صورت یک ساله کشت می شود و به صورت خام یا پخته در انواع غذاها و سالادها استفاده می شود. گوجه فرنگی منبع غذایی اصلی آنتی اکسیدان لیکوپن است که فواید بسیاری از جمله کاهش خطر بیماری قلبی و سرطان دارد. علاوه بر این منبع خوبی از ویتامین C، پتاسیم و ویتامین K است. میزان آب گوجه فرنگی حدود ۹۵ درصد است. ۵ درصد دیگر عمدتاً از کربوهیدراتها و فیبر تشکیل شده است.
تاریخچه
این گیاه در نیمه دوم قرن شانزدهم از آمریکای جنوبی (پرو) به اروپا (اسپانیا) وارد شده است و به سرعت در کشورهای ایتالیا و فرانسه گسترش یافت. کشت گوجه فرنگی به عنوان یک گیاه جالیزی در حدود دهه چهارم قرن 19 شروع شده است. تاریخ دقیق ورود گوجه فرنگی به ایران روشن نیست، ولی پاره ای از شواهد نشان می دهند که این تاریخ قرن 13 هجری می باشد. 90 سال قبل این گیاه را در آذربایجان ایران، به نام ارمنی بادمجان (بادمجان ارمنی) می شناختند و حتی بعضی ها به علت همین نام از خوردن آن خودداری می کردند. در نواحی غرب ایران نیز عنوان “فرنگی” مصرف کنندگان را دچار تردید می ساخت. در بعضی از نواحی آذربایجان آن را با نام (مامادور) می شناختند که از زبان رومی گرفته شده است، در جنوب کشور ما آن را تماته می نامند که از لغت انگلیسی Tomato گرفته شده است. امروزه گوجه فرنگی یکی از محصولات مهم کشور ما محسوب شده و مصرف نسبتا وسیعی پیدا کرده است.
گیاه شناسی گوجه فرنگی
گوجه فرنگی از سری پیوسته گلبرگان (گلبرگها بهم پیوسته)، تخمدان فوقانی، متعلق به راسته Polemoniales میباشد که تیرههایی چون پیچک صحرایی، گاوزبان و فلوکس نیز در کنار آن در این راسته قرار دارند. گل ها در این تیره منظم، دو جنسی و دارای پنج کاسبرگ، پنج گلبرگ و پنج پرچم میباشد که به صورت متناوب با لوب های جام گل به لبه گلبرگها متصل است. مادگی آن دو برچهای حاوی تعداد زیادی تخمک که با تمکن محوری قرار گرفتهاند. از نظر گیاهشناسی میوه گوجه فرنگی سته (Berry) میباشد. جنس Lycopersicon شامل گیاهانی علفی با رشد چند ساله، با دوره زندگی کوتاه میباشد. گوجه فرنگی گیاهی یک ساله است. ریشه این گیاه راست و در طی مراحل بعدی رشد در زمین گسترده و پخش میشود. ریشه اصلی گیاه به صورت عمودی در زمین رشد میکند. در اثر نشا کردن کلاهک ریشه قطع می گردد و ریشههای فرعی بعد از نشا کردن ایجاد میشوند. تولید این ریشههای فرعی نقش مهمی در افزایش سطح جذب آب و مواد غذایی دارند.
برای تولید بیشتر این ریشهها بهتر است نشا را عمیقتر کشت کرده و پای بوته خاک داده شود. عمق ریشه تا 3 متر میرسد و بیشینه ریشهها در 60 سانتیمتر بالایی خاک دیده میشوند. ساقه نهالهای جوان گرد، نرم، شکننده و کرکدار است، اما به تدریج که گیاه بالغ میشود ساقه آن زاویه دار، سخت، محکم و اغلب خشبی میشود. گوجه فرنگی ساقه یکنواخت و صافی ندارد. برگها در گوجه فرنگی مرکب و متناوب هستند و اندازه برگها نسبت به انواع مختلف، متفاوت میباشد. تعداد برگها نیز بر حسب واریته، دما و شرایط نوری متغییر خواهد بود. برگها 10 تا 25 سانتیمتر طول دارند و از 5 تا 9 برگچه روی دمبرگ تشکیل شده اند. برگچه ها در حاشیه دندانه دار هستند و حدود 8 سانتیمتر طول دارند.
برگها و ساقه پوشیده از کرکهای ریزی هستند و غدد ترشحی آن به صورت تک سلولی و چند سلولی است. در تولید کرک، سلولهای ریز پوستی یا اپیدرم نقش دارند. میوه گوجه فرنگی یک سته است و به شکلهای گوناگونی از گرد پهن تا کاملا گرد، بیضی شکل، کوزهای یا گلابی شکل و … دیده میشود. میوه را میتوان به بخشهای پوست، پریکارپ و بخش حجره دار تقسیم کرد. میوه از دو یا تعدادی حجره با یک نهنج گوشتی تشکیل شده که شامل تعداد زیادی بذرهای قلوهای شکل است که به وسیله کرکهای کوتاه و محکمی پوشیده شده است. میوه گوجه فرنگی به سرما حساستر از شاخ و برگ گیاه است. رنگ میوههای بالغ ممکن است قرمز، صورتی، نارنجی زرد یا سفید باشد. بیشتر رقمهای تجاری به رنگ قرمز یا صورتی هستند. میوه گوجه فرنگی دارای 12-2 حجره میباشد که محتوای تعداد زیادی بذر است. اندازه میوهها تحت تاثیر تشعشع خورشید قرار میگیرد. با کاهش شدت نور و افزایش تراکم گیاهی، اندازه میوه کاهش مییابد.
گوجه فرنگی گیاهی دو لپه ای است و به صورت یک سری ساقه های منشعب رشد می کند. یک جوانه انتهایی در نوک آن وجود دارد که رشد واقعی را انجام می دهد. هنگامی که رشد نوک، به دلیل هرس یا گلدهی متوقف شود، جوانه های جانبی رشد می کنند و به قسمتهای کاملاً کاربردی تبدیل می شوند.
مراحل رشد گوجه فرنگی
شرایط اقلیمی مورد نیاز برای رشد گوجه فرنگی
دما
گوجه فرنگی محصول فصل گرم است و برای عملکرد بیشتر احتیاج به یک دوره گرمایی طولانی دارد. گوجه فرنگی در دمای 10 تا 30 درجه سانتیگراد به خوبی رشد می کند. اما دمای بهینه آن 21 تا 24 درجه سانتیگراد است.
نور
گوجه فرنگی برای رشد، گلدهی و میوه دهی روزانه به هشت ساعت یا بیشتر نور مستقیم خورشید نیاز دارد. کمبود نور باعث کاهش رشد و نمو گیاه شده و در تشکیل گل و میوه اختلال ایجاد می کند.
خاک
گوجه فرنگی را در هر نوع خاکی می توان کاشت ولی برای افزایش باردهی بهتر خاک های مرطوب، حاصل خیز و هموسی با زهکشی خوب با PH بین 6 تا 7 را ترجیح می دهد.
آب
گوجه فرنگی برای رشد و عملکرد خوب به آبیاری منظم نیاز دارد. اگر آب کافی در دسترس گیاه گوجه فرنگی نباشد، برگ ها به سمت بالا پیچ خورده و زرد می شوند و به گیاه استرس گرمایی وارد می شود. کمبود آب در زمان میوه دهی باعث ایجاد اختلالات فیزیولوژیکی در میوه می شود. فاصله آبیاری ها بین 7 تا 10 روز باشد و با بزرگ شدن گیاه و گرم شدن هوا این فاصله را کاهش دهید. دو اصل مهم در آبیاری گوجه فرنگی را به خاطر بسپارید:
- آبیاری را در منطقه گسترش ریشه گیاه متمرکز کنید. مراقب باشید برگ ها و ساقه ها را مرطوب نکنید. برگهای مرطوب محل مناسبی برای رشد باکتریها و قارچهایی هستند که باعث پوسیدگی میوه میشوند. تامین آب در ناحیه ریشه گیاه به جلوگیری از این مشکل کمک می کند.
- از روش آبیاری قطره ای استفاده کنید. استفاده از این روش باعث می شود آب به آرامی در عمق خاک نفوذ کند، در نتیجه ریشههای گیاه نیز عمیقتر میشوند. ریشه های عمیق به استقرار بهتر گیاه در خاک کمک می کنند و حتی در صورت خشکسالی قوی تر رشد کنند.
آماده سازی خاک برای کاشت گوجه فرنگی
چند هفته قبل از برنامه ریزی برای کاشت، کود دامی کمپوست شده را به خاک اضافه کرده و مخلوط کنید. زمین را آبیاری کنید، وقتی رطوبت زمین به حد مطلوب رسید، عملیات آماده سازی بستر کاشت که شامل شخم، دیسک و ماله است را انجام دهید. زمین را به صورت جوی و پشته آماده کنید و کاشت نشاء ها را انجام دهید.
کاشت نشاء گوجه فرنگی
برای کاشت نشاء، سینی های بذر را با مخلوط اولیه خاک پر کرده و خاک را به خوبی مرطوب کنید. بذرهای گوجه فرنگی را در عمق 6 تا 7 میلیمتر گذاشته و روی آنها را با خاک بپوشانید. سینی ها را در مکانی گرم با نور کافی قرار دهید. 30 تا 35 روز بعد نشاء ها آماده برای انتقال به زمین اصلی هستند. البته چند روز قبل از انتقال نشاء ها، عملیات مقاوم سازی را انجام دهید (نشاء ها در فضای باز در سایه قرار دهید و روزانه زمان آنها را افزایش دهید).
هنگام کاشت نشاء گوجه فرنگی، آنها را عمیق بکارید. حفره کاشت را به اندازه کافی عمیق حفر کنید تا خط خاک، درست زیر پایین ترین مجموعه برگ های سالم آنها باشد. حتی می توانید چند مجموعه از برگ های پایینی را جدا کنید تا ساقه بلندتری ایجاد کنید. ساقه از هر قسمتی از آن که در خاک دفن شده باشد، ریشه ایجاد می کند که منجر به تولید گیاهان فوق العاده قوی می شود. سیستم ریشه گسترده تر به این معنی است که گیاهان می توانند آب و مواد مغذی بیشتری را جذب کنند و در نتیجه گیاه سالم تری ایجاد می شود که کمتر مستعد تنش آبی، بیماری و حمله آفات گوجه فرنگی است. در نتیجه موجب افزایش کیفت و عملکرد در واحد سطح می شود.
فاصله خطوط کاشت برای واریته های پایه بلند حدود 80 تا 120 سانتیمتر و برای ارقام پایه کوتاه 70 تا 110 سانتیمتر و فاصله بین بوته ها روی ریف را 40 تا 60 سانتی متردر نظر بگیرید.
تغذیه
گیاهان به مواد مغذی از جمله نیتروژن، فسفر ، پتاسیم ، کلسیم، منیزیوم و …. نیاز دارند. گوجه فرنگی به دلیل داشتن سیستم ریشه ای وسیع، تولید میوه، پوشش گیاهی فراوان و همچنین به دلیل داشتن چرخه کشت نسبتا طولانی در هر مرحله از رشد به مواد مغذی ثابتی نیاز دارد. این مواد باید به صورت کودهای تجاری یا ارگانیک در دسترس گیاه قرار گیرند.
نقش اصلی عناصر در گیاه گوجه فرنگی
عنصر غذایی | نقش |
نیتروژن (N) | سنتز پروتیین ها (رشد و عملکرد) |
فسفر (P) | تقسیم سلولی و عامل اصلی انتقال انرژی |
پتاسیم (K) | انتقال قندها، تنظیم روزنه ها، کوفاکتور بسیاری از آنزیم ها، افزایش مقاومت گیاه در مقابل بیماری |
کلسیم (Ca) | جزء اصلی دیواره سلولی، پایداری غشا و حفظ یکپارچگی سلول و کاهش حساسیت گیاه به بیماری ها |
گوگرد (S) | سنتز اسیدهای آمینه ضروری سیستین و متیونین |
منیزیم (Mg) | بخش مرکزی مولکول کلروفیل |
آهن (Fe) | سنتز کلروفیل |
منگنز (Mn) | در فرآیند فتوسنتز ضروری است |
روی (Zn) | سنتز اکسین ها |
بور (B) | تشکیل دیواره سلولی. جوانه زنی و طویل شدن لوله گرده. در متابولیسم و انتقال قندها شرکت دارد |
مس (Cu) | تأثیر در متابولیسم نیتروژن و کربوهیدرات ها |
مولیبدن(Mo) | جزء آنزیم های نیترات ردوکتاز و نیتروژناز است |
عناصر پر مصرف در گوجه فرنگی
نیتروژن
نیتروژن در تولید محصول موفق گوجه فرنگی اهمیت زیادی دارد. نیتروژن در رشد رویشی، تولید گل و میوه نقش دارد. این عنصر معمولاً قبل از کاشت یا در هنگام نشاء به بستر کاشت اضافه می شود. استفاده بیش از حد از نیتروژن در گوجه فرنگی باعث گلدهی ضعیف و تولید میوه های بیش از حد بزرگ می شود. کمبود نیتروژن باعث کاهش رشد گیاه، کوچک ماندن برگها، ریختن جوانه های گل، تولید میوه های کوچک و کاهش عملکرد می شود.
فسفر
فسفر در تنظیم زمان رسیدگی، کیفیت و ظاهر میوه گوجه فرنگی نقش دارد. فسفر برای تحریک گلدهی و تولید میوه ضروری است. فسفر را در اوایل رشد گیاه برای اطمینان از رشد خوب ریشه و گلدهی استفاده می کنند. مقدار زیاد آن مانع از جذب نیتروژن توسط گوجه فرنگی می شود و در نتیجه رشد ساقه و شاخ و برگ آن محدود می شود. کمبود فسفر باعث کاهش رشد ساقه و برگ، کاهش ریشه دهی، و تاخیر در رنگ پذیری میوه می شود.
پتاسیم
گوجه فرنگی برای رشد خوب و تولید محصول بهینه به مقدار بیشتری پتاسیم نسبت به نیتروژن نیاز دارد. این عنصر درتنظیم فشار اسمزی، فعال کردن آنزیم ها، سنتز پروتیین ها، قندها و نشاسته نقش دارد. طعم میوه را بهبود می بخشد و بروز اختلالات رنگی و پوسیدگی انتهای میوه را کاهش می دهد. کمبود پتاسیم باعث چروکیده شدن برگهای جوان، تولید ریشه های باریک و ضعیف، کند شدن رشد گیاه و تغییر رنگ سبز به آبی تیره می شود.
کلسیم
این عنصر کلیدی مسئول سفتی میوه های گوجه فرنگی است و پیری برگها را به تأخیر می اندازد. تحرک کم کلسیم عامل اصلی بروز علائم کمبود کلسیم در گیاهان است.
کمبود کلسیم معمولا در میوهها و بویژه در دورههایی با سرعت رشد بالا رخ میدهد که منجر به نکروز انتهای آپیکال میوهها میشود.
عناصر میان مصرف در گوجه فرنگی
منیزیوم
مقدار مصرف منیزیوم نسبت به کلسیم کمتر است و گوجه فرنگی در طول دوره رشد بویژه در زمان گلدهی به منیزیم نیاز دارد. منیزیم رشد اولیه گیاه را تحریک می کند و به عنوان جزئی از کلروفیل است. در صورت کمبود منیزیوم انتقال محصولات حاصل از فتوسنتز از برگ ها به قسمت های در حال رشد به شدت کاهش یافته و منجر به کاهش رشد و نمو در گیاه می شود.
گوگرد
گوگرد در سنتز کلروفیل، پروتئین ها، لیپیدها و اسید های آمینه، ضد عفونی کردن خاک و جلوگیری از گسترش قارچ های خاک زی نقش دارد. گوگرد رشد زایشی را افزایش می دهد و نقش مهمی در دفاع از گیاهان در برابر تنش های محیطی و آفات دارد. کمبود گوگرد به دلیل عدم تحرک آن در گیاه و نقش آن در تولید کلروفیل، به صورت زرد شدن یکنواخت در سراسر گیاه، بیشتر در برگ های جوان مشاهده می شود. در اثر کمبود گوگرد ساقه گیاهان کوتاه، نازک و معمولا چوبی می شوند. سطح برگ ها کوچک، تعداد برگ ها کم و در نهایت باعث کاهش عملکرد می شود.
عناصر کم مصرف در گوجه فرنگی
عناصر کم مصرف در گوجه فرنگی شامل آهن، روی، مس، بور، منگنز و مولیبدن هستند. گوجه فرنگی به سطوح بسیار کمی از آنها نیاز دارد تا محصول با کیفیت تولید کند.
آفات گوجه فرنگی
شب پره مینوز گوجه فرنگی Tuta absoluta
شب پره مینوز گوجه فرنگی یکی از آفات کلیدی گوجه فرنگی است که بخش اعظمی از استان های غربی و جنوب غربی کشور را آلوده کرده و به عنوان یک مشکل اصلی برای تولید گوجه فرنگی در این مناطق در نظر گرفته می شود.
مرحله خسارت زای این آفت لاروها هستند. لاروها بعد از تفریخ وارد بافت گیاه شده و شروع به تغذیه میکنند. آنها دالان هایی درون برگها، ساقهها، گلها و میوههای در حال رشد گوجهفرنگی، ایجاد می کنند. لاروهای سنین بالاتر به میوههای رسیده حمله میکنند. با بزرگتر شدن لاروها و افزایش تغذیه، طول و عرض دالان ها نیز بیشتر میشود. در آلودگیهای شدید، همه بافت برگ خورده شده و تنها رگبرگها و مقادیر زیادی فضولات حشره باقی میماند.
کنترل و مبارزه
استفاده از آفت کش های زیستی (زیست سازگار)
شکار انبوه شب پره های بالغ مینوز گوجه فرنگی با استفاده از تله های فرمونی
کنترل بیولوژیک با استفاده از زنبور براکون، با استفاده از باکتری Baccilus. thuringiensis
کنترل شیمیایی با آفت کشهای مناسب با مشورت گیاه پزشک انجام شود.
مگس مینوز گوجه فرنگی Liromyza sativae , Liromyza trifolii
مگس مینوز از آفات مهم سبزی و صیفی است. دامنه میزبانی وسیعی دارد. مرحله خسارت زای این آفت لاروها هستند. پس از تفریخ تخم ها، لاروها وارد برگ شده و از پارانشیم برگ تغذیه کرده و دالانهای مارپیچی روی برگ ایجاد می کند.
کنترل و مبارزه
استفاده از کارتهای زرد رنگ
کنترل بیولوژیک با استفاده اززنبور پارزیتوئید لارو isaea Diglyphus
کنترل شیمیایی با آفت کشهای مناسب با مشورت گیاه پزشک انجام شود.
کرم میوه خوار گوجه فرنگی Helicoverpa armigera
لاروهای جوان از شاخ و برگهای جوان تغذیه می کنند و گاهی فقط رگبرگ را باقی می گذارند. لاروهای سن سوم (بزرگتر) از جوانه های گل و میوه ها تغذیه می کنند و روی آنها سوراخ های دایره ای عمیقی که داخل آنها مملو از فضولات لاروی هست، مشاهده می شود. عوامل بیماریزای ثانویه از این محل وارد میوه گوجه فرنگی شده و باعث پوسیدگی و ریزش میوه ها می شود.
کنترل و مبارزه
استفاده از ارقام مقاوم
شخم عمیق
استفاده از تله های فرمونی
استفاده از حشره کش های بیولوژیک و زنبور براکون
کنترل شیمیایی با آفت کشهای مناسب با مشورت گیاه پزشک انجام شود.
کرم برگخوار گوجه فرنگی Spodoptera exigua
لاروهای این آفت هم از شاخ و برگ و هم از میوه تغذیه می کنند. لاروها به صورت دسته جمعی تغذیه می کنند و در اثر تغذیه این لاروها برگها توری و مشبک می شوند. در صورتی که تراکم جمعیتشان بالا باشد، قادرند کل بوته گوجه فرنگی را از بین ببرند.
کنترل و مبارزه
استفاده از تله های فرمونی
شخم عمیق بعد از برداشت
استفاده از عوامل کنترل بیولوژیک از جمله سن های شکارگر، بالتوری سبز و زنبور براکون
کنترل شیمیایی با آفت کشهای مناسب با مشورت گیاه پزشک انجام شود.
سفید بالک (مگس سفید) Trialeurodes vaporariorum
پوره های این آفت مکنده هستند و برای رشد به پروتیین زیادی نیاز دارند. بنابراین مقدار زیادی شیره گیاهی که حاوی نسبت بالایی قند است را وارد بدن کرده و مقدار اضافه آن به صورت عسلک دفع می شود. آسیبی که لاروهای مگس سفید به محصول گوجه فرنگی وارد می کنند نتیجه مکیدن شیره گیاهی و ترشح عسلک است.
اگر جمعیت آفت زیاد باشد، تغذیه از شیره گیاهی بر فیزیولوژی گیاه تاثیر گذاشته و رشد آن را به تاخیر می اندازد. در اثر تغذیه این آفت نقاط سفید رنگ روی برگها ایجاد می شود، برگها زرد و پژمرده شده و می ریزند. چنین آسیبی به برگها بر رشد میوه تأثیر منفی داشته و منجر به کاهش عملکرد شود.
عسلک روی میوه رسوب کرده و محل مناسبی برای رشد کپک دوده می شود. کپک دوده باعث کاهش بازار پسندی میوه و در موارد شدید باعث پوسیدگی آن می شود. کپک دوده روی برگها نیز تشکیل می شود که در فرایندهای فتوسنتز و تعرق اختلال ایجاد می کند.
مضرترین ویژگی سفید بالکها انتقال چندین ویروس بیماری زای گیاهی است که از این طریق خسارت زیادی به گوجه فرنگی وارد می کنند.
کنترل و مبارزه
حذف علفهای هرز داخل و حاشیه مزرعه
استفاده از کارتهای زرد رنگ
کنترل بیولوژیک توسط بالتوری سبز، کفشدوزک هفت نقطه ای و سن های شکارگر
کنترل شیمیایی با آفت کشهای مناسب با مشورت گیاه پزشک انجام شود.
شته ها Aphids
شایع ترین آفت گوجه فرنگی و در عین حال یکی از مخرب ترین آنها شته است. شته ها آفاتی مکنده دارای بدن نرم گلابی شکل ، به رنگ زرد کم رنگ، سبز یا سیاه و صورتی هستند. شته ها طیف وسیعی از گیاهان از جمله بستگان گوجه فرنگی، سیب زمینی و بادمجان را تحت تاثیر قرار می دهند.
تغذیه شته ها باعث ریزش شکوفه ها، پیچ خوردن و تغییر شکل برگها می شود. شته ها به ندرت گیاهان را از بین می برند. اما اگر کنترل نشوند باعث کاهش عملکرد محصول شده و گیاه را در برابر آفات و بیماری ها آسیب پذیر می کنند. شته ها همچنین ناقل ویروسهای بیماریزای گیاهی هستند.
کنترل و مبارزه
بهترین دفاع در برابر شته ها استفاده از شکارچیان طبیعی مانند کفشدوزک هفت نقطه ای و لارو بالتوری سبز است. این حشرات مفید از شته ها تغذیه می کنند و جمعیت را تحت کنترل نگه می دارند. با محدود کردن استفاده از آفت کش ها، شکارچیان طبیعی را ترویج دهید.
کنه تار عنکبوتی Spider Mites
کنه های عنکبوتی در اقلیم های مختلف رایج هستند اما معمولاً هوای گرم و خشک را ترجیح می دهند.
چندین گونه از کنه های عنکبوتی از جمله Tetranychus urticae و T. evansii به گوجه فرنگی حمله می کنند و معمولاً در حال تغذیه و تکثیر در سطح زیرین برگ ها یافت می شوند. آنها از محتویات سلول های گیاهی تغذیه می کنند. فعالیت تغذیه ای آنها باعث ایجاد لکه های سفید تا زرد در سراسر سطح بافت های گیاه می شود و در نهایت گیاه ظاهری برنزی به خود می گیرد. برگها خشک و قهوه ای شده و می ریزند. تغذیه زیاد از میوه باعث ایجاد لکه های زرد رنگ در سطح میوه می شود.
کنترل و مبارزه
این کنه های کوچک در برابر بسیاری از حشره کشها مقاوم هستند و کنترل تعداد زیاد آنها دشوار است.
آبیاری مداوم و صحیح به کاهش جمعیت کنه های عنکبوتی کمک می کند.
اسپری های روغنی نیز در برابر آلودگی های کوچکتر موثر هستند.
بیماریهای گوجه فرنگی
آنتراکنوز گوجه فرنگی Tomato anthracnose
عامل بیماری قارچ Colletotrichum coccodes
آنتراکنوز یک بیماری بسیار شایع است که می تواند برگ ها، میوه ها و گل های انواع زیادی از گیاهان را آلوده کند. در گوجه فرنگی، در درجه اول میوه های رسیده یا بیش از حد رسیده را آلوده می کند.
علائم اولیه بصورت ضایعات کوچک، کمی فرورفته و حلقوی روی میوه ظاهر می شود. قطر این لکه ها حدود یک سانتیمتر و برنزه هستند. با پیشرفت بیماری لکه های کوچک بهم پیوسته و لکه های بزرگ و قهوه ای رنگی روی میوه تشکیل می دهند که باعث لهیدگی میوه می شوند.
قارچ عامل بیماری ممکن است برگها، ساقه و ریشه را نیز آلوده کند. اما علائم بیماری فقط روی میوه های رسیده ظاهر می شوند.
پیشگیری و مبارزه
تناوب زراعی
کاشت ارقام مقاوم
اجتناب از آبیاری بارانی بخصوص در زمان میوه دهی
زهکشی خوب مرزعه
در مناطقی که آب و هوای خشک دارند استفاده از قارچ کشها توصیه نمی شود.
درمناطقی که آب و هوای مرطوب دارند با مشورت گیاه پزشک از قارچ کش مناسب استفاده کنید.
لکه موجی گوجه فرنگی Tomato antracnose
عامل بیماری قارچ Alternaria Solani
علائم بیماری در گوجه فرنگی ابتدا روی برگهای قدیمی به صورت لکه های کوچک، به رنگ قهوه ای تا سیاه ظاهر می شوند. این لکه ها دایره ای شکل با قطر حدود یک میلیمتر و متحدالمرکز هستند. در اطراف لکه ها هاله ای زرد رنگ ایجاد می شود. با پیشرفت بیماری این لکه ها بهم پیوسته، بزرگ شده و باعث از بین رفتن و ریزش برگها می شوند. علائم بیماری ممکن است روی ساقه و میوه هم مشاهده شوند. علائم بیماری روی ساقه گیاهان جوان به صورت لکه های فرورفته و تیره رنگ مشاهده می شوند، که اصطلاحاً پوسیدگی طوقه نامیده می شود و باعث از بین رفتن گیاهچه می شود. اگر ساقه اصلی گیاه گوجه فرنگی بالغ آلوده شود علائم را به صورت ضایعات کوچک و کمی فرورفته نشان می دهد (ضایعه ساقه). همانند برگ ها، حلقه های معمولی متحدالمرکز روی ساقه آلوده قابل مشاهده است. میوه در هر مرحله ای از رشد ممکن است به این بیماری آلوده شود. آلودگی به صورت لکه های سیاه رنگی روی میوه ظاهر می شوند که باعث ریزش میوه می شود.
کنترل و مبارزه
رعایت بهداشت زراعی
کاشت ارقام مقاوم
کنترل علفهای هرز
تناوب زراعی
کاشت بذر سالم یا ضدعفونی شده
انتخاب مزرعه با زهکشی خوب
آبیاری را طوری تنظیم کنید که برگها برای مدت زمان زیادی خیس یا مرطوب نمانند.
کنترل شیمیایی با قارچ کشهای مناسب با مشورت گیاه پزشک انجام شود.
پژمردگی فوزاریومی گوجه فرنگی Fusarium Wilt on Tomato
عامل بیماری قارچ Fusarium oxysporum
عامل بیماری خاکزی است و از طریق ریشه وارد گیاه گوجه فرنگی می شود. به آوندها آسیب وارد کرده و با مسدود کردن آنها مانع از انتقال آب به قسمتهای بالای گیاه می شود. در نتیجه در هوای گرم باعث پژمردگی کل گیاه می شود که اغلب این پژمردگی در شب بهبود می یابد. بافت داخلی ساقه قرمز یا سیاه می شود و برگها از یک طرف (از سمت بالا) زرد و خشک شده و می ریزند. گیاهان آلوده ممکن است به سرعت بمیرند یا در عرض یک هفته تسلیم شوند.
کنترل و مبارزه
کاشت ارقام مقاوم
حذف گیاهان آلوده
کنترل علفهای هرز
تناوب زراعی 3 ساله با گیاهان غیر میزبان
استفاده از قارچ کشهای مناسب با مشورت گیاه پزشک
سفیدک پودری گوجه فرنگی Powdery Mildew on Tomato
قارچ عامل بیماری Leveillula Taurica
سفیدک پودری گوجه فرنگی شرایط دمایی گرم و مرطوب را ترجیح می دهد و با لکه های زرد کم رنگ روی برگ ها شروع می شود. لکهها به زودی با هاگهای سفید پوشیده میشوند و در زیر برگ لکه های تیره رنگ تقریبا گردی مشاهده می شود. با پیشرفت این بیماری، قسمت های سفید رنگ برگ ها، قهوه ای، چروک، خشک و شکننده می شوند. سفیدک پودری بیشتر در اواخرفصل رخ می دهد.گیاهان پیر و تحت استرس نسبت به سفیدک پودری حساس تر هستند. این بیماری باعث اختلال در تنفس و فتوسنتز می شود. رشد گیاه متوقف شده و میوه های تولید شده اغلب فاقد طعم هستند.
کنترل و مبارزه
کاشت ارقام مقاوم
تناوب زراعی
حذف قسمتهای آلوده
کپک پودری گوجه فرنگی بیشتر در گیاهان تحت تنش ایجاد می شود، بنابراین برای رفع نیازهای آنها، تغذیه کافی، آب و مالچ تهیه کنید.
به محض دیدن برگهایی که کپک پودری نشان میدهند، آنها را جدا کنید. به سرعت گوجه فرنگی را از گیاهان کپک زده برداشت کنید.
ویروس موزاییک گوجه فرنگی Tomato mosaic
عامل بیماری ویروس Tomato mosaic virus
این ویروس می تواند به تمام مراحل رشد گوجه فرنگی حمله کرده و آن را آلوده کند. علایم این بیماری ویروسی به صورت لکه های موزاییکی زرد، سبز روشن و تیره روی برگها مشاهده می شود. عامل بیماری باعث پیچیدگی و بدشکلی برگها می شود. علائم بیماری روی میوه به صورت لکه های دایره ای شکل زرد و قرمز یا زرد، سبز ظاهر می شوند. سوختگی قهوه ای در قسمت داخلی میوه بخصوص در محل اتصال میوه به دمبرگ اتفاق می افتد. رسیدن ناهموار میوه ها از علائم دیگر این بیماری ویروسی روی میوه است. اگر این بیماری زود هنگام در زمانی که گیاه جوان است اتفاق بیافتد ممکن است گیاه به کلی زرد شده و رشد آن متوقف شود. در این صورت خسارت شدیدی به گیاه وارد می شود. درصورتیکه آلودگی در مراحل بعدی و بلوغ اتفاق بیافتد علایم بیماری خفیف تر و خسارت کمتری به گیاه وارد می شود.
مدیریت و کنترل
استفاده از ارقام مقاوم
حذف گیاهان آلوده تا از انتشار بیماری جلوگیری شود.
خرید نشاء سالم
در حال حاضر هیچ راه حل شیمیایی موثری برای مبارزه با ویروس ها وجود ندارد.
کنترل جمعیت شته ها و تریپس ها
شانکر باکتریایی گوجه Tomato Bacterial Canker
عامل بیماری باکتری Clavibacter michiganense
گیاهان گوجه فرنگی در هر سنی مستعد ابتلا به شانکر باکتریایی هستند. تمام قسمتهای هوایی گیاه نسبت به این بیماری حساس هستند. عامل بیماری با مسدود کردن آوندها در انتقال آب اختلال ایجاد می کند و اولین علامت بیماری به صورت پژمردگی بروز می کند. برگها از حاشیه پیچ خورده و قهوه ای می شوند و بین رگبرگها لکه های زرد رنگی بوجود می آید.
ساقه گیاهان آلوده از داخل تغییر رنگ داده و قهوه ای می شوند و از طول شکافته می شوند. زمانی که ساقه شکافته می شود شانکرهای بلند و قهوه ای در آن مشاهده می شود.
همچنین از ساقه های آلوده هنگام فشرده شدن مایع چسبنده زرد رنگی خارج می شود.
علائم اولیه روی میوه به صورت لکه های برجسته قهوه ای با حاشیه سفید ظاهر می شوند که باعث کاهش کیفیت میوه می شوند.
مدیریت و کنترل
تناوب زراعی
استفاده از بذر ضد عفونی شده
شناسایی و حذف گیاهان آلوده
آبیاری را صبح زود انجام دهید تا مدت زمانی که شاخ و برگ مرطوب می ماند به حداقل برسد.
اجتناب از آبیاری بارانی
استفاده از ترکیبات مسی مانع از گسترش بیماری می شود و تا حدی شدت بیماری را کاهش می دهد.
انگل گل جالیز Orobanch ramosa
این گیاه ریشه ای ضخیم و ساقه های باریک و راست زیادی تولید می کند. ساقه ها مایل به زرد و بین 10 تا 60 سانتی متر رشد می کنند. ساقه های این گیاه پوشیده از کرک های غده ای هستند. گل جالیز انگل مطلق ریشه می باشد که به دلیل فقدان بـرگ و کلروفیل با جذب آب و مواد غذایی مورد نیاز خود از گیاه گوجه فرنگـی سبب پژمردگی، کاهش رشد و عملکرد و در نهایت مـرگ بوتـه ي آن می شود.
کنترل گل جالیز بسیار مشکل است و خسارت این علف هرز به حدی است که بسیاری از کشاورزان محصول گوجه فرنگی خود را رها می کنند.
مدیریت و کنترل
تناوب زراعی
استفاده از گیاهان تله از جمله ذرت، یونجه و سورگوم
کاشت ارقام مقاوم
استفاده ازعلف کشهای مناسب با مشورت گیاه پزشک
اختلالات فیزیولوژی
پوسیدگی انتهای شکوفه
پوسیدگی انتهای شکوفه یک اختلال فیزیولوژیکی شایع است که در طول رشد میوه رخ می دهد و میوه های مختلف از جمله گوجه فرنگی، فلفل و بادمجان را تحت تاثیر قرار می دهد. این اختلال با ظاهر شدن لکه های تیره و چرمی در انتهای آپیکال میوه مشخص می شود. در ابتدا، ناحیه آسیب دیده آغشته به آب به نظر می رسد، اما با پیشرفت، قهوه ای یا سیاه می شود. این وضعیت زمانی ایجاد میشود که گیاهان خیلی سریع رشد میکنند و کلسیم نمیتواند به قسمتهایی از گیاه که رشد در آنها فعالتر است برسد. با این حال، این کمبود اغلب به دلیل کمبود کلسیم در خاک نیست، بلکه به دلیل نوسانات در دسترس بودن کلسیم است. عواملی که در پوسیدگی انتهای شکوفه نقش دارند عبارتند از: سطوح رطوبت ناسازگار، سطوح نامتعادل مواد مغذی، دمای بالا، رطوبت شدید و استرس محیطی. این عوامل می توانند توانایی گیاه برای جذب و انتقال موثر کلسیم را مختل کنند و منجر به ایجاد این اختلال شوند.
چگونه پوسیدگی انتهایی شکوفه را درمان کنیم؟
برای درمان مؤثر پوسیدگی انتهای شکوفه، رسیدگی به علل زمینهای و فراهم کردن شرایط لازم برای جذب مناسب کلسیم توسط گیاه بسیار مهم است.
آبیاری مداوم برای اطمینان از رطوبت یکنواخت و کافی برای گیاهان و بهبود توانایی آن در جذب کلسیم بسیار مهم است.
مالچ پاشی می تواند به حفظ رطوبت خاک و کاهش نوسانات کمک کند.
مکمل کلسیم از طریق محلول پاشی یا کودهای غنی از کلسیم،می تواند یک تقویت سریع باشد.
نکته: بهتر است از این کودها قبل از اولین علائم به صورت پیشگیرانه استفاده شود، اما زمانی که گوجه فرنگی شروع به سیاه شدن کرد، می توان از آنها برای درمان نیز استفاده کرد.
صورت گربه
این اختلالات با شرایط محیطی در طول رشد گل یا گرده افشانی مرتبط است. دمای کمتر از 15 درجه سانتیگراد در طول گلدهی برای ظهور این اختلال مساعد است. غلظت بالای نیتروژن و هرس بیش از حد نیز می تواند این اختلال را تحریک کند.
آفتاب سوختگی گوجه فرنگی
گوجهفرنگی، اگرچه جزء سبزیهای آفتابی است، اما در طول دورههای موج گرما خطر آفتابزدگی آن را تهدید می کند. این پدیده برگشت ناپذیر است و باعث سفید شدن پوست میشود که دروازه ای برای ورود عوامل بیماری زا است.
علفهای هرز
علف های هرز تهدید قابل توجهی برای گیاهان تازه پیوند شده در اولین ماه رشد آنها در مزرعه است. رشد محصولات گوجهفرنگی مستحکم نیازمند یک رویکرد چند جانبه مدیریت یکپارچه علفهای هرز است که شامل تناوب زراعی مناسب، کشت، بهداشت، آبیاری و کاربرد علفکش است. مورد دوم نیاز به احتیاط بیشتری دارد زیرا قرار گرفتن در معرض علف کش می تواند به طور دائمی برگ های گیاه را منحرف کند. بنابراین مراقب باشید که علف کش ها را به طور تصادفی روی محصولات نپاشید.
مقدمه، تاریخچه و گیاهشناسی
بهنامیان، مهدی.، و مسیحا، سیروس. (1381).گوجه فرنگی(با تاکید بر روی گوجه فرنگی گلخانه ای).انتشارات ستوده تبریز.
پیوست، غلامعلی.1384. سبزی کاری. انتشارات دانش پذیر. 487 ص.
حسندخت، محمدرضا، (1391). تکنولوژی تولید سبزی ها. انتشارات سلسله. تهران. ایران. فصل 12 (سیب زمینی سانان).
Peet, M. “Crop Profiles – Tomato”. Archived from the original on 26 November 2009. Retrieved 27 October 2008.
Erler, F., Can, M., Erdogan, M., Ates, A. O., & Pradier, T. (2010). New record of Tuta absoluta(Meyrick) (Lepidoptera: gelechiidae) on greenhouse-grown tomato in southwestern Turkey (Antalya). Journal of Entomological Scince, 45: 392-393.
https://en.wikipedia.org/wiki/Tomato
https://pfaf.org/user/plant.aspx?LatinName=Lycopersicon+esculentum
https://fa.wikipedia.org/wiki
شرایط اقلیمی
https://www.thespruce.com/tomato-plant-7488122
https://eos.com/blog/how-to-grow-tomatoes
تهیه زمین و کاشت
https://www.2invest.ir/fa/teaches/agriculture-books/tomato-farm
https://www.almanac.com/plant/tomatoes
https://harvesttotable.com/how-to-grow-tomatoes
https://www.thespruce.com/tomato-plant-7488122
https://eos.com/blog/how-to-grow-tomatoes
آفات، بیماریها و علفهای هرز
https://eos.com/blog/how-to-grow-tomatoes
Tome, H, V, V., Martins, J. C., Correa, A. S., Galdino, T. V. S., Picanço, M. C., & Guedes, R. N. C. (2013). Azadirachtin avoidance by larvae and adult females of the tomato leafminer Tuta absoluta. Jornal of Crop Protection, 46: 63-69
Cherif, A., Mansour, R., & Grissa-Lebdi, K. (2013). Biological aspect of timato Leafminer Tuta absoluta (Lepidoptera: Gelechiidae) in conditions of Northeastern Tunisa: possible implications for pest management. Journal of Environmental and Experimental Biology, 11: 179-174.
https://agritech.tnau.ac.in/crop_protection/tomato/tomato_1.html
https://entnemdept.ufl.edu/creatures/veg/leaf/beet_armyworm.htm
https://www.bhg.com/tomato-plant-pests-7554390
https://www.tomatobible.com/tomato-pests
https://www.tomatobible.com/tomato-pests
https://fd-co.com/colletotrichum-sp-on-tomatoes
https://gardenerspath.com/how-to/disease-and-pests/common-tomato-diseases
https://www.apsnet.org/edcenter/disandpath/fungalasco/pdlessons/Pages/PotatoTomato.aspx
https://www.creative-diagnostics.com/blog/index.php/what-is-tomato-mosaic-virus
https://extension.umn.edu/disease-management/tomato-viruses
https://zarrindan-jonoob.com
Pfeufer, E.,( 2019). Bacterial Canker of Tomato. College of Agriculture, Food and Environment. University of Kentucky.
https://en.wikipedia.org/wiki/Orobanche_ramosa
https://agroxir.com/Newsdetails
https://www.zollinger.bio/en/blog/auxiliaries-pests-and-diseases-7/blossom-end-rot-of-tomatoes-zollinger-bio-10
صحرابی، فریبا.، مدرسی، محمد.، و حسینی، سید جواد. 1394. ارزیابی حساسیت مراحل مختلف رشدی شب پره مینوز گوجه فرنگی Tuta absoluta (Meyrick) به حشره کش های مختلف در شرایط آزمایشگاهی. گیاه پزشکی (مجله عامی کشاورزی ). جلد 38، شماره3.
صفوی ،افشین.، و صفوی، مهدی. (1390). شب پره مینوز گوجه فرنگی (شکل شناسی، زیست شناسی،روش های ردیابی و مدیریت). انتشارات خروش. تهران. ایران.صفحه2-1.
نعمتی، اکرم.، 1396. زیوه شناسی سن شکارگر Macrolophus pygmeaus (Heteroptera: Miridae)با تغذیه از مینوز گوجه فرنگی Tuta absoluta (Lepidoptera: Gelechiidae). پایان نامه کارشناسی ارشد. گروه گیاهپزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه مراغه، 103 ص.
امانی. شهلا.، شیردل. کمال.، یارنیا. مهرداد.، جوانشیر. عزیز و دباغ محمدي نسب. عادل.(1393). کنترل علف هرز گل جالیز در مزرعه گوجه فرنگی (esculentum Mill Lycopersicum (. نشریه پژوهشهاي زراعی ایران. جلد ،12 شماره 3. ص . 486-473.
تغذیه و عناصر غذایی
https://www.haifa-group.com/crop-guide/vegetables/tomato/crop-guide-tomato-plant-nutrition
https://sqmnutrition.com/en/essays/tomato-nutrition-management
https://allkud.com/tomato-nutrition-program
https://taranomesabz.ir/new/web/page
https://fartakabizendehrood.ir
https://bestjuicytomatoes.com/proper-plant-nutrition
https://www.homebiogas.com/blog/tomato-fertilizer
https://www.haifa-group.com/crop-guide/vegetables/tomato/crop-guide-tomato-plant-nutrition
https://sqmnutrition.com/en/essays/tomato-nutrition-management
https://www.yara.us/crop-nutrition/tomato/nutritional-summary